Camera on every corner?

In deze commentaar op een niet-wetenschappelijk artikel hebben we het over hoe de staat terug grip op de stedelijke ruimte probeert te krijgen door het gebruiken van mechanismes van toezicht, meer bepaald camera’s.

Halverwege de vorige eeuw publiceerde de Britse schrijver George Orwell zijn meesterwerk 1984. In deze dystopische roman wordt de bevolking van Oceanië constant in de gaten gehouden door de overheid via spionnen en technologie. Het totalitaire regime, onder leiding van Grote Broer, heeft er een systeem van totale controle opgezet:“Je moest leven – je leefde, uit een gewoonte die instinct werd - in de veronderstelling dat elk geluid dat je maakte werd afgeluisterd, en, behalve in het donker, elke beweging werd nagegaan.” (1) Vandaar ook de meest bekende boutade uit dit boek, namelijk: Big Brother is watching you.

Als de ‘war on terror’ ter sprake komt, dan vinden we daarin regelmatig verwijzingen terug naar die roman van Orwell, omdat de beveiliging van steden, vooral als er sprake is van camerabewaking, sterk doet denken aan de situatie in het boek. Het is echter pas recent dat men zich vragen begint te stellen bij deze manier van beveiliging.

Een voorbeeld van een artikel dat het gebruik van camerabeveiliging niet zomaar toejuicht, vinden we terug op de nieuwswebsite van abcnews. In de zomer van 2007 schreef Eric Horng er een artikel met de volgende, veelzeggende, titel: ”‘Camera on every corner’: Protection or invasion? Surveillance systems have helped solved crimes and deconstruct a terror attack; do benefits outweigh privacy concerns?” (2)

In dit korte artikel toont Horng aan hoe het aantal beveiligingscamera’s fel de hoogte is ingegaan na de aanslagen van 11 september. Het na te volgen voorbeeld van ‘surveillance systems’ is Londen, waar ondertussen al meer dan 4 miljoen camera’s functioneren. Hoewel de camera’s wel degelijk een rol kunnen spelen in het verhogen van de veiligheid, zijn er toch ook een aantal redenen om ons zorgen te maken. Want betekent meer toezicht niet minder privacy? In Amerika zijn er al aantal gevallen waarin er sprake is van misbruik hiervan, en men stelt zich dan ook de vraag of er geen strikte regulering moet komen om dit te vermijden. Er zou een cultuur moeten ontstaan waarin misbruiken niet worden getolereerd. Een andere bezorgdheid is de vraag of camera’s wel in staat zijn om terroristen tegen te gaan. Camera’s zouden in het geval van een zelfmoordterrorist eerder toestellen zijn waaruit na een aanslag informatie kan worden gehaald, dan een preventief middel.

Hoewel het hier slechts een beknopt artikel betreft met weinig diepgang, legt het wel degelijk de vinger op een pijnlijke wonde. Graham stelt dat oorlog een stedelijk fenomeen is geworden. Hij spreekt van een “implosion of global and national politics into the urban world.” (3) De nationale overheid verliest met andere woorden haar gezag over de steden. Dit verlies aan autoriteit aan dissidente groepen binnen de stedelijke ruimte probeert zij nu terug te winnen door het toezicht in de steden te verhogen, bijvoorbeeld door het gebruik van camera’s. Of dat zal lukken is maar de vraag. Mike Davis staat er in ieder geval behoorlijk sceptisch tegenover: “If the empire can deploy Orwellian technologies of repression, its outcasts have the gods of chaos on their side.” (4)

Ondanks het scepticisme van Davis lijkt het erop dat Big Brother de dag van vandaag meer ziet dan ooit tevoren. Zeker sinds de war on terror de overheid een legitimatie biedt om haar controle op het stedelijk gebied op te drijven. Dat blijkt uit een onderzoek van het duo Haggerty en Gazso (5) waarin zij onderzochten hoe de aanslagen van 11 september de ‘practice of surveillance’ hebben beïnvloed. Camerabewaking zou maar een deel uitmaken van een uitgebreid arsenaal aan toezichtmechanismes. Het samenspel van al deze mechanismes noemen zij, in navolging van Haggerty en Ericson, een ‘surveillant assemblage’. Het belang hiervan in de strijd tegen het terrorisme mag niet onderschat worden: “surveillance has been positioned as a cornerstone of institutional responses to terrorist threats”. (6) Deze benadering verschilt van wat Big Brother symboliseert, namelijk een gecentraliseerde en vanuit de staat georganiseerde vorm van toezicht. De surveillant assemblage gaat namelijk veel verder: “The surveillant assemblage is not a single physical entity of system, but the sum of total surveillance capacity that can be trained on a location or local population.” (7)

Een dergelijk systeem mag dan misschien worden opgericht onder de vlag van de war on terror, dat betekent niet dat de overheid het niet kan inschakelen met andere bedoelingen. Graham verwoordt het treffend als volgt: “Cities are far too complex, porous and multi-dimensional to be somehow ‘programmed’ by computers and surveillance systems. But together, these purported ‘anti-terrorist’ strategies can ‘creep’ to have a ‘chilling effect’ on urban and democratic public culture. Very often ‘anti-terror’ policies and technologies are used to regulate and undermine wider public dissent and activism.” (8)

Als we het artikeltje van Eric Horng als vertrekpunt nemen, dan zien we dus dat de war on terror voor de overheid ook een kans biedt om haar greep op de stad terug te versterken. De globalisering heeft ervoor gezorgd dat steden de plaats zijn geworden waar conflicten losbarsten. Zo richt de terroristische dreiging zich vooral op steden. Het gevolg daarvan is dat er een grote rol is weggelegd voor de stad in de war on terror. Een uitgebreid systeem van controle van de stedelijke ruimte, waarvan camera’s het bekendste onderdeel vormen, is een van de speerpunten van die war on terror. Op die manier probeert de overheid om haar controle van de steden opnieuw te versterken. We mogen daarbij niet vergeten dat die surveillance niet enkel dient om terroristen aan te pakken, maar evengoed gebruikt kan worden om andere (binnenlandse?) dissidenten in toom te houden.

Lennart Vandamme

Referenties:
(1) Orwell, G. (1976). 1984. Amsterdam: De Arbeiderspers, p. 6.

(2) Horng, P. (2007). ‘Camera on every corner’: Protection or invasion? Surveillance systems have helped solved crimes and deconstruct a terror attack; do benefits outweigh privacy concerns?, geraadpleegd op 4 december 2008 op
http://abcnews.go.com/WN/story?id=3421720&page=1 & http://abcnews.go.com/WN/Story?id=3421720&page=2 &
http://abcnews.go.com/WN/Story?id=3421720&page=3

(3) Graham, S. (2004) Cities, war, and terrorism; towards an urban geopolitics. Oxford: Blackwell, Introduction, p. 12.

(4) Mike Davis Part II, green zones and slum cities’, Tom Dispatch, May 11TH, 2006, at http://www.tomdispatch.com/post/82790/tomdispatch_interview_mike_davis_green_zones_and_slum_cities.

(5) Haggerty, K. D. en Amber, G. (2005). Seeing Beyond the Ruins: Surveillance as a response to Terrorist Threats. Canadian Journal of Sociology, 30 (2), 169-187.

(6) Haggerty, K. D. en Amber, G. p. 175.

(7) Haggerty, K. D. en Amber, G. p. 173.

(8) Graham, S. p. 27.